door Hans Berrevoets en Kees Klok
DORDRECHT – Een trouwe schaakvriend, een sterke schaakliefhebber en een Dordtenaar met grote en brede literaire kennis. Zo kan de in 2010 overleden Gerrit de Wolf (1949-2010) misschien wel worden getypeerd.
Hij schaakte bij Dordrecht, Groothoofd en de Willige Dame vanaf 1973. Gerrit maakte de promoties mee en mede mogelijk, vanuit de vierde klasse RSB van Groothoofd 1 en de Willige Dame 1, naar de top van de RSB-competitie.
Op 6 februari 2009 veranderde zijn wereld, toen bij hem een vreselijke ziekte werd vastgesteld. Gerrit had, na zijn prepensioen in november 2008 bij verzekeringsmaatschappij Fortis, nog zoveel willen doen. Een droom was een eigen boekwinkel in Dordrecht. Hij laat nu een unieke verzameling boeken na: Je kunt het haast wel de ‘De Wolf collectie’ noemen.
Gerrit de Wolf leek eerst ook op schaakgebied aan nieuw leven te beginnen. Hij schaafde aan zijn stijl als trouwe deelnemer aan het lunchschaken. De tweevoudig oud-kampioen was in de sterke competitie – die in januari 2009 werd afgesloten – weer als derde aangekomen. Gerrit straalde zelfvertrouwen uit. Dat betaalde zich direct daarna uit. In de eerste ronde van de nieuwe competitie begon hij met een prachtige winstpartij op de kampioen 2008 Jaap Verhoef. Het was voor het publiek nauwelijks te volgen, maar Gerrit speelde meesterlijk. In die vorm, mocht hij zondermeer tot de favorieten worden gerekend in de strijd om de titel. Ook zijn laatste partij extern op 26 januari 2009 tegen een ELO 1944-speler van het kampioensteam Charlois/Europoort 2 werd fraai in winst omgezet.
Het liep anders en de ziekte kreeg Gerrit steeds meer in zijn greep, totdat er geen perspectief meer was. Extern kon hij al niet meer in DWD 1 uitkomen in het seizoen 2009-2010, alhoewel zijn naam nog in de selectie staat.
Gerrit de Wolf schreef als leerling van Mulo Groenedijk, waar ook de schakers Han van Gorkom, Willem Platje en Kees A. Klok onderwijs genoten. In de schoolkrant, De Groene Mug, bleek zijn literaire belangstelling al. Hij vervormde de naam van de musicus BB King tot de naam Bobby Kinghe. Dat werd later – in 1968 – de naam voor een literaire en muzikale productiegroep, die in Dordrecht en daarbuiten nog steeds van zich laat spreken. Met Kees Klok en Jan v. d. Geer bracht hij al vroeg een bezoek aan de Dordtse dichter/schrijver/schaker C. Buddingh’ in zijn atelier in Teeken-genootschap Pictura. Gerrit was erbij toen de stad een eerste poëziefestival kreeg, dat vooral dankzij de krachten die de oprichting van Bobby Kinghe mogelijk maakte, tot stand kwam. Grote namen deden ook in de jaren zeventig Dordrecht aan en vooral de samenwerking tussen Bobby Kinghe en sociëteit Bibelot maakte veel mogelijk. Zelfs Willem van Hanegem ging op de literaire toer in de jongerensoos en Gerrit maakte het allemaal mee.
Schaken leerde hij van Jan de Jong. In 1972, toen Fischer naar de WK-titel ging, raakte hij echt geïnteresseerd. Gerrit zegt zelf, dat Hans Berrevoets, waarmee hij tot 2009 extern in één team speelde, zijn leermeester was. Zij kwamen elkaar tegen bij de Holland, een Dordtse verzekeringsmaatschappij. Tussen de middag werd aan schaaktraining gedaan. Het was gelijk een soort lunchcompetitie, zoals die nog op woensdagmiddag bestaat in poffertjessalon Visser. Het bedrijfsteam van de Holland eindigde altijd op de laatste plek in de toen nog populaire bedrijfsschaakcompetitie in Dordrecht. Gerrit de Wolf besloot daarmee zijn eerste ervaring op te doen. In oktober 1972 speelde hij met wit zijn eerste externe partij, die hij won. Na de eerste avond stond het 2-2, want ook kopman Hans had gewonnen. Joop Tegelaar nu wethouder en loco-burgemeester en wethouder van Papendrecht, had afgesproken te helpen met analyseren. Gerrit de Wolf deed stevig mee in het analyseteam dat tussen de middag de afgebroken stelling met Joop tegen het licht hield. Hij trad ook toe tot het secondantenteam van Joop dat hij begeleidde bij het inspelen. Na 70 zetten werd er wederom afgebroken en weer werd verder in een analyseteam gewerkt, totdat eindelijk bij de derde helft Joop de winst wist te grijpen. Hierdoor won het team voor de eerste keer in lange tijd met 3-2. Gerrit maakte dat als trouw teamlid helemaal mee en die betrokken instelling heeft hij in zijn talrijke externe wedstrijden altijd gehouden. Het Hollandteam werd in de competitie van toen met acht uit vijf tweede: Gerrit de Wolf was de belangrijkste puntenleverancier met 4,5 uit 5 aan bord twee.
Bij schaakclub Dordrecht wist Gerrit de Wolf tot net onder de hoofdklasse te komen. In 1978 was hij op 16 februari in clubhuis Jeugdstad bij de oprichting van schaakclub Groothoofd. Hij droeg het team vanuit de vierde klasse RSB mee in drie seizoenen naar de eerste klasse RSB. Toen in 1994 de Willige Dame met een vriendenclub begon om vanuit de vierde klasse nog eens te gaan promoveren, was Gerrit de Wolf direct van de partij. Hij maakte mede de promoties mogelijk tot de promotieklasse van de RSB en was altijd een trouwteamlid waarop nooit tevergeefs een beroep werd gedaan. Zijn laatste externe kunststukje was de actie om DWD 2 blijvend te laten promoveren vanuit de derde klasse. Gerrit nam bord 2 voor zijn rekening en hij bereikte met zijn resultaat in 2007 de top 10 van zijn klasse 3A. DWD 2 zit nog steeds in de tweede klasse en Gerrit maakte een jaar later de terugkeer mede mogelijk van DWD 1 van de eerste klasse naar de promotieklasse.
Hans Berrevoets
Bobby Kinghe
In 2010 heeft Gerrit de Wolf afscheid genomen van het leven. Bijna een jaar lang heeft hij gestreden tegen de agressieve vorm van longkanker die zich in begin 2009 bij hem openbaarde. Gerrit, Lupius voor intimi, behoorde tot het groepje van mijn beste vrienden. We leerden elkaar 45 jaar geleden kennen op de Mulo-Groenedijk en zijn tot op het laatste ogenblik van zijn leven bevriend geweest. We zaten in de derde en de vierde bij elkaar in de klas en raakten beiden betrokken bij de schoolkrant De Groene Mug, die in die dagen onder teken- en boekhouddocent, en later hoogleraar economie, Cees Esseboom een bloeiperiode beleefde. Gerrit schreef gedichten en verhalen in De Groene Mug. Een van die verhalen ging over een mythische figuur die zich in een rijdend orgel door de stad begaf en Bobby Kinghe heette.
Als de trainer van DFC er halverwege de jaren ’60 niet op had gestaan dat zijn eerste teamspelers hun haar kort lieten knippen, zou Gerrit misschien een mooie voetbalcarrière hebben gevolgd. Hij hield echter zijn lange, blonde lokken en gooide uiteindelijk hoge ogen in een andere tak van sport, de schaaksport. Hij begon bij de schaakclub Dordrecht en stapte na de oprichting van Groothoofd over naar die club, waar hij zich een vaste plaats veroverde bij de top tien. Na de opheffing van Groothoofd was hij vanaf het eerste uur betrokken bij De Willige Dame, waar hij tot de openbaring van zijn ziekte een van de boegbeelden van de club was.
Gerrits grote liefde was de literatuur. In 1969 begon hij samen met Jan v.d. Geer in de Hofstraat, in het pand waar voorheen de boekwinkel van Koos Versteegh was gevestigd, het Cultureel Warenhuis Bobby Kinghe. De kern daarvan was de handel in tweedehands boeken. Omdat zowel Gerrit als Jan werkzaam waren op kantoor, was de winkel meer een hobby dan een inkomstenbron, maar uiteindelijk werd het Cultureel Warenhuis Bobby Kinghe de basis van de Stichting Produktiegroep Bobby Kinghe, grotendeels voortgekomen uit plannen van Gerrit, die, zoals we dat in een interview in Het Vrije Volk eens zeiden: ‘de Dordtenaren over de cultuurdrempel zou schoppen.’ In 1971 passeerde de stichtingsakte en was Bobby Kinghe volwassen. Nu, bijna veertig jaar later, leeft Lupius geesteskind nog steeds voort, al is er in de oorspronkelijke opzet wel het een en ander veranderd. In de dagen van de boekwinkel was er weleens iemand die vroeg naar meneer Bobby Kinghe. Wij pleegden dan op Lupius te wijzen en te zeggen ‘Bobby Kinghe is er even niet, maar zijn vader is er wel.’
Gerrit was de grote plannenmaker van Bobby Kinghe en als zodanig een van de drijvende krachten achter het Dordtse culturele leven in de jaren ’70. In die jaren schreef hij regelmatig voor het blad BIJ, orgaan van de Culturele Raad Dordrecht en was hij redacteur van het literaire tijdschrift Letteriek, eveneens opgericht op initiatief van Bobby Kinghe. Later legde hij zich meer toe op de organisatorische kant van de cultuur. Behalve bestuurslid van Bobby Kinghe was hij jarenlang lid van de sectie letteren van de Culturele Raad Dordrecht. Hij was ook een gretig lezer en een groot verzamelaar van boeken. Hij laat een indrukwekkende collectie boeken na. Zijn belangstelling reikte veel verder dan uitsluitend de Nederlandse literatuur. Een belangrijk deel van zijn boekenbezit wordt gevormd door een collectie wetenschappelijke, historische en filosofische werken. Speciale belangstelling had hij voor Indonesië. Hij verdiepte zich in de geschiedenis van het land, reisde er verschillende keren naartoe, leerde bahasa Indonesia en verbleef daartoe enige tijd aan een taalschool in Jogjakarta.
Na de middelbare school maakte Gerrit carrière bij verzekeringsmaatschappij de Holland, later Amev en Fortis. Na zijn vervroegde pensionering in 2007 nam hij de pen weer op om een oud plan, het schrijven van een literaire thriller, uit te voeren. Door zijn ziekte is het manuscript hiervan echter onvoltooid gebleven.
Over onze 45 jaar vriendschap zou ik een boek kunnen schrijven. Gerrit was een van mijn steunpilaren in de verschrikkelijke tijd van Stella’s ziekte en dood. Hij was geen man van erg veel woorden, maar hij was er wel altijd. Er doen veel verhalen en anekdotes over Gerrit de ronde, ontstaan tijdens de vele reizen die wij maakten, tijdens bijeenkomsten en feesten, tijdens schaakwedstrijden, tijdens ons wekelijks borreluur in poffertjessalon Visser, en zo laat Gerrit vele mooie herinneringen achter. Maar ook een enorme leegte. Ik kan me Dordrecht niet goed voorstellen zonder Gerrit. Pessoa mag dan geschreven hebben dat de stad niet zou veranderen bij zijn dood, dat geldt zeker niet voor Lupius. Dordrecht heeft een markante inwoner minder en ik een dierbare vriend. Ik vind dat, net als met de dood van Stella, buitengewoon moeilijk om te accepteren, maar tegen de meedogenloosheid en de vernietigende kracht van de natuur is geen kruid gewassen.
Kees Klok